تأدیب فرزند از نگاه اسلام
مبحث هفته ی اول
بسیارند والدینی که بر مبنای تجربیات شخصی یا شنیده ها و مشورت های سطحی، روش هایی را برای تأدیب فرزندان خود بکار میگیرند؛ بدون آنکه بیاندیشند آن دینی که برای هدات انسان و روشن ساختن راه سعادت بر فرزندان آدم نازل شد، آیا آدابِ تأدیبِ زاده ی انسان را نیز روشن ساخته است؟!
فی المثل: این روزها باید از خودمان بپرسیم، «فرزندانی» که سالها و سالها تحت آموزش و تربیت ما و نهادهای تربیتی بودند،چرا اکنون قدرت درک رعایت عقلانی و جانب احتیاط را ندارند؟!
*و چرا شما بعنوان ولیّ او، مجبورید به بهانه مراعات کردنش، او را از یک موجود حقیر بترسانید؟!*
آیا وقت آن نرسیده که در شیوه های مرسوم تأدیب خودمان تردید کنیم و حتی به بی لیاقتی مراکز و نظام آموزشی و پرورشی ایمان بیاوریم؟!
گفتیم که دین بعنوان برترین شیوه ی انسانیت و تعقل برای تمامی شئونات بشری از جمله تأدیب فرزندان برنامه دارد. اینگونه نیست که هرکس بر مبنای تجربیات و توهمات خویش یکسری برنامه ها و رفتارها را بچیند و انتظار داشته باشد بهترین نتیجه را بدست آورد، بلکه بسیار اتفاق می افتد که پدر ومادرانی با یک نوع تربیت به ظاهر خوب، اما در واقع تباه کننده فرزندشان را به سمتی سوق می دهند که هیچکس حریف خودخواهی های او نشود. مثلا بدون در نظر گرفتن سن کودک پیوسته با عناوینی مثل «شرطی شدن»،«لوس شدن» و امثالهم، چیزی را از کودک دریغ می کنیم، درحالی که این تصورات تنها توهمات و تجربیاتی بی اساس اند.
ابتدا باید بدانیم تربیت فرزندان تا ۲۱ سالگی ادامه دارد و به تعبیری، در یک روایت از پیامبر اکرم`ص`(مکارم الأخلاق.ج۱،ص۴۷۸) که می فرمایند: «اگر در ۲۱ سالگی از تربیت او راضی بودی که خوب؛ وگرنه، به پهلویش بزن(تا دنبال کار خود برود) و تو نزد خداوند معذوری». یعنی باید فرایند تربیت تا این سن ادامه بیابد و نتیجه کلی تأدیب او در این سن پدیدار می گردد.
اما باید دانست که پروسه تربیت فرزند به سه دوره هفت ساله تقسیم می شود که هر هفت سال بسیار با هم متفاوت اند؛ به حدی که گاه، کار و رفتاری در یک دوره واجب است ولی در هفت سالی دیگر بسیار مضر؛ لذا باید با آگاهی پیش رفت و باصطلاح بی گُدار به آب نزد!
البته تأدیب فرزندان مسئله ای پیچیده نیست و اتفاقا دین اسلام، به همه ی زوایا توجه داشته و آموختنِ فرایند «تادیب» را آنقدر ساده کرده که فردی فاقد سواد نوشتاری نیز می تواند با آسودگی آن را بیاموزد و بکار بندد!
گفتیم که در فرایند تأدیب فرزند با سه تا هفت سال روبرو هستیم؛ پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«فرزند، هفت سال آقا است؛ هفت سال خدمتکار؛ و هفت سال وزیر است(المعجم الأوسط.ج۶،ص۱۷۰). این تعابیر ظریف و زیبا در روایاتی دیگر شرح داده شده اند که به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت.
در هر هفت سال از دوره های تربیتی، نیز تقسیمات مشخصی روایت شده که لازم الإجرا است و هم به سادگی قابلیت پیاده کردن دارد.
ابتدا کلیات هر هفت سال را برسی می کنیم سپس در حد لازم به جزئیات می پردازیم.
لذا از هفت سال اول آغاز می نماییم ...!
از هفت سال اول به دوره ی پادشاهی و آقایی تعبیر می کنند. کودک تا هفت سالگی باید کاملا در محبت و بازی غرق شود بگونه ای که به هیچ وجه پدر و مادر او نباید بصورتی او را امر و نهی کنند که او کمترین احساس ناخوشایندی از این أمر و نهی نماید.
حتی اگر کودکی فی المثل با یک چاقو بازی می کرد، مادر نباید او را نهیب زند و یا بگونه ای چاقو را از دستش بگیرد که به گریه افتد. بلکه حتما باید با بازی و فریب، رفتاری بنماید که هم چاقو را بگیرد و هم کودک آزرده نگردد.
کودک تا هفت سالگی باید نزد مادرش باشد. مهمترین مربی هر انسانی تا پایان زندگی اش، مادر او و تأثیر گذارترین دوره ی زندگی انسان، هفت سال ابتدایی زندگی است!
پدر و مادر باید از پیش حیله هایی برای مواقع اینچنینی(مثالی که در شماره قبل گذشت) در نظر بگیرند تا بتوانند با بازی کودک را از فضایی که خطر دارد بیرون بیاورند.
نکته اساسی که باید به آن توجه داشت این است که: رنج آورترین دوره تربیت فرزند همین هفت سال اول است که اگر بخوبی از آن گذر کرد، پس از آن با آسودگی خاطر به تأدیب فرزند بپردازد. اگر والدینی رنج دوره اول را بجان نخرند، در تمام طول زندگی فرزندشان، پیوسته و گاه گاه، از رفتار
و گفتار فرزند رنج خواهند کشید و همیشه در تعارض و دوگانگی خواهند بود. پس تحمل هفت سال رنج به سالها تعارض و آزار می ارزد(البته بخشی از تعارضات بین والدین و فرزندان طبیعی و لازم است).
اگر به مولفه های جسمی و رفتاری حتی نحوه صحبت کردن کودک بنگرید، شیرینی و جذابیت خاصی را می بینید که خداوند عامدانه در وجود کودک خلق کرده تا رنج تربیت او برای پدر و مادر کاهش یابد. عظمت خداوند را در عشقی که در دل مادر فراهم نمود ببینید که چگونه پروانه وار گرد او می چرخد و أمر یافته که این کودک را با عشق و محبت تأدیب کن. خداوند با خلق جذابیت های کودک و شعله ور کردن آتشِ محبت در وجود مادر، موجودی ناتوان و عاجز را شاهانه رشد می دهد، گویا دنیا را به نوکری و خدمتش حاضر کردند.
والدین باید از این لطف خدا(خلق محبت) نهایت استفاده را ببرند و رنجِ تربیت را بجان بخرند، که باز همین لطف موجب آسودگی آنان در دوره ها و سال های پیش رو است!
*«لطف خدا در جای جای زندگی جاری است!»*
